Het levenstestament voor mensen met een licht verstandelijke beperking

2 oktober 2023

Mensen met een LVB (licht verstandelijke beperking) kunnen moeite hebben om mee te komen in de complexe Nederlandse samenleving en hebben daarom vaak een vertegenwoordiger. Naast het voordeel van bescherming zitten hier echter ook nadelen aan. In zijn masterscriptie onderzocht Ruben de Jong wanneer en onder welke voorwaarden een levenstestament een vervanger zou kunnen zijn van een door de rechter aangewezen vertegenwoordiger. Een levenstestament wordt momenteel vooral gebruikt voor ouderen die door eventuele latere dementie allerlei rechtshandelingen niet meer zelf kunnen doen. Bijvoorbeeld bankzaken regelen of schenkingen doen. Met een levenstestament regelen zij vooraf zelf wie ze zal vertegenwoordigen en hoe die vertegenwoordiging vorm krijgt.

Vertegenwoordiger

Een wettelijk vertegenwoordiger wordt aangewezen door een rechter, die kijkt waarom iemand een vertegenwoordiger nodig heeft en wijst curatele, bewindvoering of mentorschap toe. De wettelijk vertegenwoordiger kan iemand dan wettelijk vertegenwoordigen, zodat keuzes die iemand zelf niet kan maken, voor hem gemaakt worden. Samen met een vertegenwoordiger kan iemand allerlei noodzakelijke (rechts)handelingen toch verrichten. Bijvoorbeeld het afsluiten van een huurcontract of het doen van een bepaalde aankoop. Bovendien is iemand goed beschermd tegen zichzelf: door deze wettelijke maatregelen kan iemand zichzelf minder makkelijk juridisch binden en daardoor bijvoorbeeld minder snel onbedoelde schulden maken. Deze maatregelen kennen echter ook nadelen. Iemand kan bijvoorbeeld niet zelf kiezen in welke kwestie hij wel en in welke kwestie hij niet vertegenwoordigd wordt. De rechter en vertegenwoordiger proberen echter wel altijd rekening te houden met de wensen van de vertegenwoordigde.

Levenstestament

Het levenstestament bleek in het onderzoek regelmatig ook bruikbaar voor mensen met een LVB als methode om zelf een vertegenwoordiger te benoemen, in plaats van de wettelijke vertegenwoordiger. In het levenstestament kan worden vastgelegd welke beslissingen, die zij zelf (nog) niet aan kunnen, voor hen gemaakt mogen worden. Wel is daarvoor nodig dat de persoon met een LVB in juridische zin wilsbekwaam is. Wat vaak wel het geval is, maar niet altijd. Ook moet de notaris het levenstestament aanpassen aan de behoeften van mensen met een LVB. Eén van de suggesties daarvoor is bijvoorbeeld het inbouwen van passende bescherming tegen misbruik door de vertegenwoordiger. In zijn scriptie doet Ruben nog meer aanbevelingen. Tot slot kan alsnog voor wettelijke maatregelen gekozen worden als bescherming tegen zichzelf belangrijk is.

Ruben de Jong studeerde Notarieel Recht aan de Vrije Universiteit, faculteit der rechtsgeleerdheid. Maaike van Rest is als expert betrokken geweest bij de scriptie.