Esther Bisschops vertelt over onvrijwillige zorg op NPO Radio 1

24 november 2022

Vanmiddag was Vive-onderzoeker Esther Bisschops te gast in het radioprogramma Villa VdB op NPO Radio 1. Vandaag precies 34 jaar geleden, op 24 november 1988, verscheen er een foto van Jolanda Venema in het nieuws: een zwakzinnige vrouw, naakt, vastgebonden aan de muur, in een kale kamer. Het was een grote schok voor de maatschappij dat dit is hoe we omgingen met onze medemens. Het zette een nieuwe beweging in gang. Hoe gaan we menswaardiger met elkaar om in de zorg en hoe kunnen we onvrijwillige zorg verminderen?

In het radio interview vertelde Esther over onvrijwillige zorg: ‘Onvrijwillige zorg is een term die we gebruiken in de gehandicaptenzorg en de ouderenzorg. Een voorbeeld is dat deuren op slot gaan of medicatie die gegeven wordt tegen bepaald gedrag. Soms moeten we mensen tegen zichzelf in bescherming nemen.’ Esther vertelt over Jolanda Venema. Een vrouw die door haar verstandelijke beperking agressief gedrag liet zien, naar zichzelf en naar haar verzorgers. Ze viel verzorgers aan, verscheurde haar kleding, trok aan haren en krabde zichzelf en haar verzorgers. Deze verzorgers werden wanhopig en bonden haar uiteindelijk vast, zodat ze toch nog bij haar konden, om haar te helpen. De verzorgers vonden dat zelf ook vreselijk, maar ze dachten dat ze het goede deden. Ze probeerden Jolanda tegen zichzelf te beschermen, zichzelf te beschermen en toch voor haar te zorgen. Er was nog te weinig kennis over gedrag en ze dachten toen dat er geen alternatief was. Uiteindelijk hebben de ouders van Jolanda daar een foto van gemaakt en die naar de inspectie gestuurd. Daar werd niets mee gedaan. In hun wanhoop stuurden ze de foto naar de krant.

Zelfbepaling en autonomie

‘Ook nu zijn er nog steeds cliënten die ingewikkeld gedrag laten zien,’ vertelt Esther. Naast onderzoeker is ze ook orthopedagoog. ‘Maar inmiddels hebben we meer kennis en modellen om het anders te kunnen doen. We weten nu dat als je mensen in hun vrijheid en autonomie gaat beperken, dat op lange termijn juist meer problemen oplevert. Mensen gaan iets anders zoeken, de emoties willen er uit. Ze zoeken andere manieren om te communiceren en hun ongenoegen te laten merken. Je kunt beter het gedrag van cliënten proberen te lezen. We noemen het nu ook niet meer probleemgedrag, maar moeilijk verstaanbaar gedrag. Het is belangrijk de menselijke behoefte achter gedrag te leren kennen, de relatie aan te gaan en het gedrag proberen om te keren. Dat gebeurde niet in de tijd van Jolanda. Zelfbepaling en autonomie vinden we tegenwoordig heel belangrijk in de gehandicaptenzorg, dat is onder andere door Jolanda beter geworden. Er is meer onderzoek, meer kennis en ontwikkeling gekomen. Daardoor is de zorg beter en menswaardiger geworden.’

Luister via deze link het fragment terug.